Hitler and Esperanto on Prague postcard

I’m one of those people who prefers the handwritten text on postcards rather than the picture side. I have spent many happy hours over the decades at car boot sales and at postcard fairs looking for cards in or about the planned language Esperanto.

It was a big surprise for me to find in an internet auction website the postcard that you see here. I immediately bought it, amazed that such a postcard in Esperanto could circulate in 1943. I am grateful to Marek Blahuš in the Czech Republic who kindly commented on the card for me. He translated the target address as follows:

Mr. Václav [= Wenceslaus] Rotbart, President of the Fire Brigade Insurance Company and meritorious Esperantist, leader of the [local] fire department, Prague-XIII, [street] Madridská [= Madrid] [No.] 26.

The postcard bears the non-postal stamp of "Klub malostranských esperantistů v Praze" ie " Esperanto  Club of of Malá Strana (central district) in Prague. Marek Blahuš was rather surprised that this hand-stamp is not bilingual in Czech and German, that he thought would compulsory for such a late year of the Second World War in the Protectorate of Bohemia and Moravia, the protectorate which Nazi Germany established in the central parts of Bohemia (compare with the franking). However, there may be no German included  because it was not an official document, or because it was produced before the Germans invaded and established their protectorate in  March 1939.

German rule was relatively moderate during the first months of the occupation, but the Nazi regime became harsher for residents  as time went on. In June 1942, SS hardliner Reinhard Heydrich died after being wounded by an assassin, resulting in reprisals. The protectorate's existence came to an end with the surrender of Germany to the Allies in 1945.

It is clear that the author wrote his text on top of the hand stamp, i.e it was already there before the message was written. This Esperanto club had published its own postcards at one time but this is not one of those.

Considering that it was posted within Prague (according to both the handstamp  and the recipient), the sender may have been a Czech, because Blahuš notes the absence of the definite article in the Esperanto text in places where it could be used – suggesting that the sender was  a member of the Esperanto club in Malá Strana.

 Neither I nor Blahuš  can decipher he signature of the sender, and it does not look much like a Czech name.

The recipient Vaclav Rotbart has a Czech given name, but a German surname - not rare to this day in the Czech Republic, but we cannnot conclude anything about whether Rotbart was German or Czech. We do know that Rotbart is now a very rare name. Blahuš found a rare mention of Václav Rotbart in a list of graduates from a business school in the Prague district, where Václav Rotbart graduated in the school year 1918/1919. This suggests that he was born around the year 1900.

The mystery to me is why in 1943 a postcard in Esperanto with clear references to Esperanto could simultaneously carry a stamp with a picture of Adolf Hitler, who hated it so much. I am unable to say whether the fact that Hitler’s image appears sideways has any significance.

In Nazi Germany, Esperanto was persecuted well before the war, because Dr Zamenhof was Jewish, and because of  the internationalist nature of Esperanto, which was perceived as "Bolshevist".  In his infamous work, Mein Kampf, Adolf Hitler specifically mentioned Esperanto as an example of a language that could be used by an international Jewish conspiracy once they achieved world domination. Treatment of the language and its speakers varied from one occupied country to another. The British scholar Forster recalls that “there was no systematic prohibition of Esperanto in France” in The Esperanto Movement (1982), page 222. In Denmark there was even some publishing in Esperanto during the war. This is the first evidence I have seen of the survival of Esperanto in the Protectorate of Bohemia and Moravia during World War Two.

Hitler kaj Esperanto sur poŝtkarto el Prago

Preter ia dubo la grandega verko "Historio de la esperanta literaturo" (Kooperativo de Literatura Foiro. La Chaux-de-Fonds. 2015), fare de prof. Carlo Minnaja kaj Giorgio Silfer stimulos multajn homojn al legado kaj relegado de niaj literaturaj trezoroj. En la libro ankaǔ abundas informoj pri la historio pli ĝenerale de nia lingva komunumo. Je p. 105 de la  nova verko la aǔtoroj memorigas nin pri « la plej drastaj persekutoj kontraǔ nia lingvo kaj ĝia parolkumunumo » antaǔ kaj dum la dua mondmilito.

Estis granda surprizo por mi trovi en aǔkcia retejo la poŝtkarton kiun vi vidas ĉi-tie. Vidinte ĝin mi tuj aĉetis ĝin, mirante ke poŝtkarto tia povus cirkuli en 1943 . Mi tre dankas al Marek Blahuš en Ĉeĥio kiu bonvolis prikomenti la karton por mi. Li tradukis la cel-adreson ĉi tiel :

Estimata Sinjoro

sinjoro Václav[=Venceslao] Rotbart,

prezidanto de la Fajrobrigadista Asekurejo

kaj Meritplena Esperantisto, ĉefo de [loka] fajrobrigado [=P.O.]

en Prago-XIII.

[strato] Madridská[=Madrida] [n-ro] 26.

La poŝtkarto surhavas ne-poŝtan stampon de "Klub malostranských esperantistů v PRAZE" (t.e. "Klubo de esperantistoj de Malá Strana (centra kvartalo de Prago) en PRAGO"). Marek Blahuš i iom miras, ke ĝi ne estas dulingva ĉeĥa-germana, kion li supozus deviga dum tiom malfrua jaro de la dua mondmilito en la Protektorato Bohemio-Moravio (komparu kun la poŝta stampo), sed eble tio estas ĉar ĝi ne estis sufiĉe oficiala. Blahuš plue komentarias “Sed ja videblas, ke la verkinto skribis sian tekston super tiun stampon, do la stampon oni aldonis jam antaŭ ol la poŝtkarto estis verkita. Tiu klubo ja iam eldonadis ankaŭ proprajn poŝtkartojn (mi trovis unu rete, sed de la postmilita periodo), sed tiuj sufiĉe memkompreneble estis Esperantlingvaj kaj pri Prago, dum tiu ĉi portas ĉeĥlingvan priskribon de pentraĵo pri popolarto en lima regiono de okcidenta Bohemio, do verŝajne ne la klubo produktis la poŝtkarton mem”.

Konsiderante, ke ĝi estas en-Praga sendaĵo (laŭ la stampo/marko kaj la adresato), la sendinto eble estis ĉeĥo ĉar Blahuš notas la neĉeston de difinita artikolo en lokoj, kie oni ĝin povus konsideri – ekz. "en [la] korojn" plie indikas tion kaj membro de tiu E-klubo en Malá Strana.

 La subskribon de la sendinto  nek mi nek Blahuše sukcesas malĉifri kaj ĝi ne multe similas iun ĉeĥan nomo, laǔ Blahuš.

La adresato Václav Rotbart havas personan nomon ĉeĥan, sed familian nomon germanan – ne malofta ĝis hodiaŭ en Ĉeĥio, do nur ke per tio ĉi oni povas konkludi nenion pri lia germaneco/ĉeĥeco. Blahuš  komentas ke “la historio de la germana Esperanto-movado en nia lando ĝis nun ne estas bone priesplorita, pro la subita forpelo de la germana civitanaro post la dua mondmilito . Tamen (oni) sciu ke Rotbart estas nomo hodiaŭ tre malofta – laŭ la ministeriaj datumoj nur tri viroj de tiu nomo – kaj tri virinoj de ĝia virina formo – troveblas, ĉiuj en sama regiono iom okcidente de Prago (eble parencoj?). Rara mencio  pri Václav Rotbart troviĝas en listo de finstudintoj de (ĝis hodiaŭ ekzistanta) komerca altlernejo en la praga kvartalo Karlín, kie Václav Rotbart finstudis en la lerneja jaro 1918/1919. Tio supozigas ke li naskiĝis ĉirkaŭ la jaro 1900.» 

La persono Václav Rotbart ne estas menciita en la verko "Historio de la Esperanto-movado en Ĉeĥoslovakio", kiu tamen neniel pretendas esti kompleta, laǔ Blahuš.

La mistero por mi estas kial en 1943 poŝtkarto en esperanto kun klaraj aludoj al nia lingvo povis samtempe porti poŝtmarkon kun portreto pri Adolf Hitler, kiu tiom abomenis nian lingvon.